پنجاب ۾ سياحت جي ذريعي ثقافتي ورثي ۽ معيشت جي فروغ جي گهڻ رخي حڪمت عملي

رپورٽ: صنم جوڻيجو /عدنان کوکر

سياحت انساني فطرت جي عين موجب ۽ علم ۽ فضل کي سگهه ڏيڻ جو سبب آهي. دنيا جي ڪيترن ئي ملڪن سياحت جي ??روغ ۽ ان کي مستحڪم بنياد تي منظم ڪري پنهنجي ??عيشت کي سگهه ڏني ۽ سياحت جي زور تي اربين ڊالر ساليانو مٽاسٽا جو ناڻو حاصل ڪري رهيا آهن. سياحت بابت مليل تازن انگن اکرن موجب سپر پاور آمريڪا سياحت جي ??عاملي ۾ به پنهنجي ??ڪ هٺي قائم ڪري رکي آهي ۽ سياحت مان اندازي موجب ساليانو 2 کرب ڊالر ڪمائي سان گڏ سرفهرست آهي. جيتوڻيڪ اها آمدني ان جي ??جموعي جي ڊي پي جو رڳو هڪ سيڪڙو آهي جڏهن ته مالديپ رڳو 2.7 ارب ڊالر ساليانو سياحت مان ڪمائي ٿو پر اهو ان جي ڪل آمدني جو 60 سيڪڙو آهي. تنهن ڪري سياحت جي آمدني مان ئي ملڪ جو خرچ هلي رهيو آهي. آمريڪا کانپوءِ اسپين ۽ فرانس سياحت مان ڪمائي ۾ ترتيبوار ٻئي نمبر ۽ ٽئين نمبر تي آهن.

سياحت بنا ڪنهن شڪ جي روينيو ۽ پرڏيهي مٽاسٽا جو ناڻو حاصل ڪرڻ جو تمام وڏو ذريعو آهي ۽ ان شعبي کي لاڳيتو فروغ ڏنو وڃي ته ڪا به رياست معاشي طور تي سپر پاور بڻجي سگهي ٿي. پنهنجي ??ن موهيندڙ سياحتي موقعن جي باوجود پاڪستان ان ڊوڙ ۾ اڃا تمام گهڻو پٺتي آهي ۽ ملڪ جي ??جموعي جي ڊي پي ۾ سياحت مان آمدني جو حصو نه هجڻ جي برابر آهي.

پاڪستان ۾ عام طور ۽ پنجا?? ۾ ??اص طور تي سياحت کي عروج تائين وٺي وڃڻ جي تمام گهڻي گنجائش موجود آهي. وزيراعظم عمران خان جي ??يادت ۾ موجوده حڪومت سياحت کي فروغ ڏيڻ ۽ سياحن جي ??اءِ هر قسم جون سهولتون پيدا ڪرڻ تي خاص ڌيان ڏنو آهي ۽ پنجاب، گلگت بلتستان، بلوچستان، خيبرپختونخواهه سميت پوري ملڪ ۾ سياحن کي هر ممڪن سهولتون ڏيڻ جي ??اءِ ڪوششون ڪري رهي آهي.

پاڪستان جي ڪنڊڪڙڇ ۾ پکڙيل من موهيندڙ سياحتي ماڳ ۽ ملڪي سياحتي صلاحيت کي مڪمل طور تي استعمال ۾ آڻڻ جي حوالي سان وزيراعظم عمران خان ڪجهه مهينا اڳ هڪ وڏو فيصلو ڪيو ۽ سياحت جي حوالي سان حڪومتي ترجيحن کي عملي جامعو ??ارائڻ جي ??اءِ سياحت بابت اعليٰ سطحي قومي رابطا ڪميٽي جوڙي. وفاقي ۽ صوبائي نمائندن تي ٻڌل ڪميٽي جي ذميوارين ۾ قومي سياحتي حڪمت عملي تي عملدرآمد جو جائزو وٺڻ ۽ صوبائي ۽ علائقائي سطح تي مختلف قدمن کي قومي حڪمت عملي سان هم آهنگ ڪرڻ شامل آهي.

وزيراعظم جي انهي ويزن کي پنجا?? ۾ ??ه اڳتي وڌايو پيو وڃي جيڪو سياحت جي حوالي سان دلڪش ميداني، جابلو ۽ وارياسي علائقن سان مالا مال آهي. پنجاب جي ??ڏي وزير عثمان بوزدار جي ??دايت تي سياحت جو صوبائي کاتو سياحتي ماڳن جي ??شهوري ۽ ترقي جي ??اءِ وڏو اهم ڪردار ادا ڪري رهيو آهي.

ڪجهه سال اڳ تائين پاڪستان ۾ جيڪڏهن ڪنهن سان سير ۽ سياحت جي ڳالهه پڇي وڃي ته انهن جي ذهن ۾ رڳو جابلو علائقا ئي ايندا هئا پر هاڻي سياحت پهاڙن کانسواءِ ميداني علائقن ۽ صحرائن ۾ به موٽي آئي آهي جنهن جو ڪريڊٽ صوبائي حڪومت، سياحت کاتي ۽ ان جي ذيلي ادارن ڏانهن وڃي ٿو. ياد رهي ته پنجا?? ۾ ??ڳ ۾ سياحت جو شعبو اسپورٽس سان واڳيل هو جڏهن ته پي ٽي آءِ جي ??وجوده حڪومت ان شعبي جي ترقي جي ??اءِ اپريل 2020ع کان ان کي هڪ جدا کاتو بڻائي ڇڏيو آهي. ان جا 2 شعبا ٺاهيا ويا جن ۾ ٽوئرازم ڊولپمينٽ ڪارپوريشن آف پنجاب (ٽي ڊي سي پي)، آرڪيالوجي ڊائريڪٽوريٽ ۽ ٽوئرسٽ سروسز شامل آهن. صوبن ۾ سياحت کي فروغ ڏيڻ جي ??اءِ تازو ڪيتريون ڪاميابيون حاصل ڪيون آهن جڏهن ته مستقبل جي ??اءِ ڪجهه اهڙا منصوبا جوڙيا آهن جن تي جيڪڏهن بنا رڪاوٽ عملدرآمد ٿي ويو ته سياحت جي شعبي ۾ انقلاب ممڪن ٿيندو.

ٽي ڊي سي پي ڪيتريون ئي اهڙيون جايون جيڪي مشهور نه هيون انهن کي نه رڳو دلڪش سياحتي مرڪزن ۾ تبديل ڪري ڇڏيو پر سياحتي پاليسي تحت بنا ڪنهن فرق جي 8 نئين سياحتي جاين جي ??شاندهي ڪئي وئي ۽ انهن جي ??اءِ ٺوس منصوبابندي ۽ ترقياتي ڪمن جي شروعات ڪئي وئي آهي. انهن ۾ ڪوٽلي ستيان، چڪوال، خوشاب، ڪوهه سليمان، فورٽ منرو ۽ ڪالاباغ ميانوالي تي ترقياتي ڪم شروع ٿي چڪا آهن. موجوده مالي سال ۾ ان جي ??ڄاڻي متوقع آهي. ان کانسواءِ مذهبي سياحت ۽ تاريخي سياحت جي رجحانن جي حوصلا افزائي ڪئي وئي آهي.

سياحت، راندين ۽ نوجوانن جي ??عاملن واري سيڪريٽري احسان ڀٽا ”اي پي پي“ سان ڳالهائيندي چيو ته وزيراعظم عمران خان ۽ پنجاب جي ??ڏي وزير سردار عثمان بوزدار جي ??يادت ۾ موجوده حڪومت سياحت جي ??روغ جي ??اءِ سمورا وسيلا استعمال ۾ آڻي رهي آهي، سياحت جي بهتري جي ??اءِ جيترا قدم موجوده حڪومت کنيا آهن ان کان اڳ ڪنهن به حڪومت ناهن کنيا، وزيراعظم جي ??يزن ۽ وڏي وزير جي ??دايتن جي روشني ۾ ان جي اداري پنجاب جي ??هرين سياحتي پاليسي منظور ڪرائي جنهن تي عملدرآمد به شروع ٿي ويو آهي. هن چيو ته هن وقت پنجا?? ۾ ??ياحت جي شعبي کي هڪ منافعو ڏيندڙ ۽ معاشي ترقي حاصل ڪرڻ جي ??اءِ موقعن ۽ صلاحيت رکندڙ شعبو تسليم ڪيو پيو وڃي ۽ ان جي ??اءِ عملي قدمن تي ڌيان ڏنو پيو وڃي. احسان ڀٽا ٻڌايو ته عالمي بئنڪ جي ??نصوبي پنجاب ٽوئرازم فار اڪنامڪ گروٿ پراجيڪٽ تحت پرڏيهي ناڻي ۾ اضافي جي ??اءِ سياحتي مرڪز ٺاهيا پيا وڃن، سياحت ۾ پرائيويٽ سيڪٽر جي حوصلا افزائي ڪئي پئي وڃي، شالامار باغ، شاهي ??لع??، روهتاس ??لع??، ٽيڪسلا جو عجائب گهر يونيسڪو جي ??هرست ۾ شامل آهن، انهن جي بحالي جو ڪم جاري آهي. مري ۾ سياحن جي رش وڌيڪ هجڻ جي ڪري ڪيترن ئي مسئلن کي منهن ڏيڻو پوي ٿو. انهن مسئلن کي ڪنهن حد تائين گهٽ ڪرڻ جي ??اءِ ڪوٽلي ستيان جنهن کي نڙڪهوٽه به چيو وڃي ٿو ان ۾ ترقياتي ڪم شروع ڪري ۽ هڪ روڊ ٺاهي سياحتي مقام ٺاهي رهيا آهيون، اهڙي طرح ڊي جي خان ۾ ڪوهه سليمان جي علائقي فورٽ منرو جي جابلو علائقن، خوشاب جي اندر سون ويلي کي سياحن جي ??اءِ پرڪشش مقام بڻائڻ جي ??اءِ ترقياتي ڪم شروع ڪيا ويا آهن ته جيئن ڏکڻ پنجاب جي حسين ماڳن کي سياحت جي ??روغ لاءِ استعمال ڪري سگهجي.

هن چيو ته صوبي ۾ مذهبي سياحت جي ??روغ جي ??اءِ به ڪيترائي قدم کنيا پيا وڃن، اوقاف کاتي سان گڏجي ??ذهبي سياحت جي ??روغ جي ??اءِ ننڪانه صاحب، مانوالا، ڪوٽ مٺن ۽ مريم آباد ۾ 6 روڊ ٺاهي رهيا آهيون ته جيئن ماڻهن کي انهن مذهبي جاين تي آساني سان پهچ حاصل ٿئي.

هن چيو ته پنجاب جي اصل سڃاڻپ ان جو ثقافتي ورثو آهي. آرڪيالوجي ڊائريڪٽوريٽ ثقافتي ورثي جي حفاظت ۽ بحالي ۽ ماڻهن کي تفريح فراهم ڪرڻ جي ??اءِ 13 مختلف ثقافتي جاين جن ۾ هرن مينار، شالامار باغ، جهانگير جو مقبرو، نورجهان جو مقبرو، هڙپه، ٽيڪسلا جو عجائب گهر ۽ مغل گارڊن شامل آهن، انهن ۾ ايلومينيشن جو منصوبو شروع ڪيو آهي. سياحت واري سيڪريٽري چيو ته پي ايڇ اي سان گڏجي سمورين سياحتي جاين تي هارٽيڪلچر کي فروغ ڏنو پيو وڃي ته جيئن ماڻهن کي خوبصورت جايون ميسر اچن ۽ انهن کي تفريح جو سامان مهيا ڪري سگهجي.

هن چيو ته ٽوئرسٽ سروسز، ٽريولز ايجنسي ۽ هوٽلز جي رجسٽريشن جي ??اءِ آن لائين سروسز فراهم ڪئي پئي وڃي جنهن جي ڪري ڏورانهن علائقن سان تعلق رکندڙ ماڻهو گهر ويهي آن لائين رجسٽريشن ڪرائي پنهنجو ڪاروبار شروع ڪري سگهن ٿا. سندس چوڻ هو ته منهنجي خواهش آهي ته پنجاب سياحت جي شعبي ۾ قائداڻو ڪردار رکندڙ صوبو بڻجي ??ڃي. اداري جيڪي ان راهه ۾ سنگ ميل عبور ڪيا آهن انهن جو ذڪر ڪرڻ اجايو نه هوندو. صوبي ۾ سياحت جي ??جموعي طور تي 128 اسڪيمن جي ??رمت ۽ بحالي جو ڪم جاري آهي جن مان 12 اسڪيمون مڪمل ٿي چڪيون آهن. ٽيڪسلا ۽ هڙپه ۾ عجائب گهرن سان ڳنڍيل آڊيٽوريم تعمير ڪيا ويا آهن. گجرات ميوزيم ۽ ڪلرڪهار ميوزيم جو رنگ روغن ڪيو ويو آهي. ڄام پور ڊي جي خان ۾ کوٽائي سان ٻڌمت تهذيب جا آثار ۽ قيمتي نوادرات دريافت ڪيون ويون آهن.

ٽي ڊي سي پي جي ايم ڊي محمد تنوير جبار پڻ ان ڏس ۾ ڪوششن کي سگهه ڏيڻ جي ??اءِ ڪارپوريشن ۾ سٺي ٽيم جوڙي ته جيئن سياحت کي هر ممڪن سهولت فراهم ڪئي وڃي. پبلڪ پرائيويٽ پارٽنرشپ تحت پرائيويٽ سيڪٽر سان ڪيترين ئي مفاهمت جي ??اداشتن تي صحيحون ڪيون ويون آهن جن ۾ آن لائين بڪنگ ۽ ٽرانسپورٽ ۽ رهائش جون سهولتون ڏيڻ سان گڏوگڏ ٽي ڊي سي پي جي اثاثن جي سٺي ساک جي ڪمپنين کي ڊگهي مدي تي ليز ڏيڻ شامل آهي. ان جو مقصد معياري سهولتن جي ??راهمي ۽ سيڙپڪاري آهي. سياحت بابت جديد ڪورسز آن لائين ڪرايا پيا وڃن ۽ سڄي ملڪ جي ??زارين نوجوانن کي سياحت بابت مختلف ڊسپلين جي تعليم ڏني پئي وڃي. سياحتي جاين تي ڪمپيوٽرائزڊ ٽڪيٽون جاري ڪيون ويون آهن جنهن سان اداري جي آمدني ۾ ذڪر جوڳو اضافو ٿيو آهي. عوام جي دلچسپي ۽ سير ۽ سياحت جي ??روغ لاءِ ڪيتريون ئي تقريبون منعقد ڪيون وڃن ٿيون.

ملڪه ڪوهسار مري کي ملڪ جي صحت بخش سياحتي جاين ۾ نمايان حيثيت حاصل آهي ۽ سياح ان جي ??درتي حسن جا ديوانا آهن. مري ۾ سياحن جي تمام گهڻي رش کي نظر ۾ رکندي ان جي ڀرپاسي وارن علائقن کي سياحتي جاين طور فروغ ڏيڻ جي ??اءِ وقت بوقت قدم کنيا ويا. پترياٽه جو سياحتي مقام انهي سلسلي جي ڪڙيءَ آهي جتي چيئر لفٽ پترياٽه مرڪز کي سياحن جي سهولت لاءِ فعال انداز ۾ هلائڻ جي ??اءِ ڏينهن رات ڪوششون ڪري رهيا آهيون، چيئر لفٽ ۽ ڪيبل ڪار اداري لاءِ مناسب روينيو پيدا ڪري رهيا آهن. سياح هتان جي چيئر لفٽ، ڪيبل ڪار ۽ سفاري ٽرين ۾ تمام گهڻي دلچسپي وٺي رهيا آهن.

صوبي جو وارياسو علائقو چولستان پنهنجي دلڪشي، وسعت، منفرد حيثيت جي ڪري سياحن جي ??اءِ خاص دلچسپي رکي ٿو. ان علائقي ۾ ٽي ڊي سي پي جي ??ڪ نمايان ترين ڪاميابي عالمي شهرت يافته چولستان جيپ ريلي جو انعقاد آهي جيڪا گذريل ڪيترن ئي سالن کان پنجاب جي ??وئرازم کاتي جي ڪوششن سان ڪاميابي سان جاري آهي. ملڪ ۽ ٻاهرئين ملڪ مان سوين  شوقين ان ريلي ۾ حصو وٺڻ ۽ ان کي ڏسڻ جي ??اءِ بهاولپور جي ??خلستان پهچن ٿا. ان سان گڏوگڏ دراوڙ جو ??لع?? به رنگ رنگ ايونٽ سان رونق ڀريو ۽ زندگي سان ڀرپور ٿي وڃي ٿو. ماهر ڊرائيورن جن ۾ گذريل ٻن سالن کان عورتن جي به شموليت ڏسڻ لاءِ ملي رهي آهي، ديو هيڪل گاڏين کي جڏهن واريءَ تي ڊوڙائين ٿيون، ته ان جي ??هارت سان ڏسندڙ لطف اندوز ٿين ٿا. اهو تهوار چولستان جي رهواسين جي ??اءِ ڪنهن نعمت کان گهٽ نه آهي. ريلي جي شرڪت ڪندڙن ۽ سياحن جي اچڻ جي ??وقعي تي مقامي مصنوعات، روايتي کاڌن ۽ علائقائي لباسن جا اسٽال لڳايا وڃن ٿا جيڪو مقامي ماڻهن جي ??اءِ ڪمائي جو وڏو ذريعو ??وندو آهي.

سياحتي جاين تائين عوام جي آسان پهچ لاءِ رابطا رستن جي تعمير ۽ انهن جو معيار بهتر بڻائڻ سان گڏوگڏ سياحن کي ٽرانسپورٽ سميت جديد ۽ بهتر سهولتون ڏيڻ تي به ڌيان ڏنو ويو آهي. لاهور کانپوءِ راولپنڊي/ اسلام آباد ۾ ڊبل ڊيڪر بسون شروع ڪيون ويون ۽ ايندڙ مرحلي ۾ بهاولپور ۾ ڊبل ڊيڪر بسون هلڻ شروع ٿي وينديون. ان سان نه رڳو سياحن جي ??اءِ آساني ٿيندي پر پرڪشش سياحتي جاين طرف متوجهه ۾ پڻ مدد ملندي.

ريسٽ هائوسز جيڪي ڪڏهن عوام جي ??اءِ هڪ خواب هو پر پنجاب حڪومت جي ??دايت تي سياحت کاتي سڄي صوبي ۾ 179 ريسٽ هائوسز کي عوام جي ??اءِ کولي ڇڏيو آهي. انهن ۾ مري جو گورنمينٽ هائوس پڻ شامل آهي. شهري آن لائين بڪنگ ڪرائي انهن ريسٽ هائوسز مان گهٽ اگهن تي فائدو کڻي سگهن ٿا جڏهن ته ٽوئرسٽ سروسز جي شعبي نئين هوٽل ۽ ريزارٽس جي رجسٽريشن تي پڻ ڌيان ڏنو ويو آهي جنهن جي ??اءِ 6 سپروائيزرز ڪم ڪري رهيا آهن. ملتان، فيصل آباد ۽ راولپنڊي ۾ ان مقصد جي ??اءِ ٽي ريجنل آفيسون پڻ قائم ڪيون ويون آهن. ان کانسواءِ هوٽلز، ريسٽورنٽس ۽ ريزارٽس جي آن لائين رجسٽريشن جي ??اءِ پنجاب انفارميشن ٽيڪنالاجي بورڊ جون خدمتون حاصل ڪيون ويون آهن. سڄي پنجاب جي تاريخي ۽ سياحتي جاين جي ??هرست، تصويرن، وڊيوز، ڊاڪيومينٽريز ۽ تفصيلن کي ويب سائيٽ تي اپ لوڊ ڪيو ويو آهي ۽ سڄي دنيا ۾ ماڻهو هاڻي انٽرنيٽ  ذريعي پهچ حاصل ڪري پنهنجو ٽوئر ٺاهي سگهن ٿا.

اميد ڪئي وڃي ٿي ته وفاقي ۽ صوبائي حڪومت جي گڏيل حڪمت عملي جي ڪري پنجاب ۾ ملڪه ڪوهسار مري کان وٺي چولستان ۽ فورٽ منرو تائين پکڙيل رنگا رنگ مذهبي، ثقافتي ۽ تاريخي سياحتي جاين جي ??روغ ۽ سياحن کي بهتر سهولتن جي ??راهمي سان ماڻهن کي تفريح جو سامان ميسر اچڻ سان گڏوگڏ قومي معيشت کي به سگهه ملندي.